Śpiewają, zanim wstanie słońce. Te ptaki zaczynają dzień przed nami

Jak tłumaczy Adam Zbyryt, biolog z Uniwersytetu w Białymstoku, ptaki śpiewają według określonego zegara biologicznego, a to, kiedy zaczynają, zależy od godziny wschodu słońca. 

Pierwsze ptaki zaczynają śpiewać mniej więcej na godzinę przed wschodem słońca. Na początku wiosny pierwsze tony nadają te budzące się najwcześniej, jak kos, drozd śpiewak i rudzik - wyjaśniał w rozmowie z PAP  Adam Zbyryt, zwycięzca w konkursie Popularyzator Nauki 2021. 

W późniejszym czasie do tych najwcześniejszych śpiewaków dołączają jeszcze słowiki szare i rdzawe. Wszystkie te ptaki łączy to, że mają duże, czarne oczy, które pozwalają im dobrze widzieć nawet przy najmniejszej ilości światła. To ważne, gdy jest się ofiarą, a nie drapieżnikiem. Śpiewanie z eksponowanych miejsc przy słabych warunkach oświetleniowych to dość ryzykowne zachowanie - mówił.

3:00 - Drozd śpiewak

• Miejsce: szczyty drzew
• Opis: Głośna i melodyjna pieśń dobiega z wierzchołków drzew, dachów czy innych wysoko położonych miejsc. To jeden z pierwszych ptasich śpiewaków o świcie.

3:10 - Rudzik

• Miejsce: podszycie leśne
• Opis: Śpiew rudzika to zróżnicowany świergot o zmiennym tempie, z trelami i gwizdami. Słychać go nisko, w gęstwinie krzewów.

3:15 - Kos zwyczajny

• Miejsce: szczyty drzew
• Opis: Kos to jeden z najpilniejszych śpiewaków, swój koncert zaczyna grubo przed świtem. W miastach to on często pełni rolę ptasiego budzika.

3:20 - Świergotek drzewny

• Miejsce: szczyty drzew
• Opis: Śpiewa podczas lotu, jego głos rozlega się wysoko nad ziemią.

3:30 - Kukułka

• Miejsce: korony drzew
• Opis: Rozpoczyna swoje charakterystyczne "kukanie" w koronach drzew, często jeszcze przed świtem.

3:40 - Sikora bogatka

• Miejsce: niższe piętra lasu
• Opis: Jej śpiew to krótkie, powtarzalne "ci ci deee, ci ci deee". Często dostosowuje głośność i tempo do miejskiego hałasu.

3:50 - Pierwiosnek

• Miejsce: niższe piętra lasu
• Opis: Monotonny śpiew składający się z powtarzanych sylab "cilp calp". Słychać go zarówno w lasach, jak i ogrodach.

4:00 - Zięba

• Miejsce: niższe piętra lasu
• Opis: Piosenka zięby to krótka, melodyjna zwrotka złożona z trzech części: "cicici-tjutjutjutju-widział". Samica, gdy jest zaniepokojona, woła "pink, pink, pink".

4:20 - Wilga

• Miejsce: korony drzew
• Opis: Trudna do zobaczenia, ale jej pieśń zdradza obecność w wysokich koronach drzew. Dawniej wierzono, że jej śpiew zapowiada deszcz.

4:40 - Szpak

• Miejsce: różne miejsca (często w miastach)
• Opis: Ma bardzo urozmaicony repertuar, potrafi naśladować inne ptaki, a nawet dźwięki otoczenia, np. dzwonki telefonów.

Jedna z hipotez zakłada, iż samce śpiewające wcześnie rano, chcą w ten sposób zaprezentować samicom swoją siłę i wigor oraz pogrozić ewentualnym konkurentom. Na wczesny śpiew o tej porze, kiedy jest jeszcze zimno po całej nocy, a ptaki przez cały ten czas nie żerowały - mogą sobie pozwolić tylko najsilniejsze samce, w najlepszej kondycji, posiadający najlepsze terytoria pełne pokarmu. 

Wszak tylko ten może śpiewać długo, który przed zaśnięciem miał pełen żołądek. A to cenna informacja dla potencjalnej partnerki. Samiec, którego właśnie słychać, musi być zdrowy i sprawny.

W porze drugiego śniadania i przed południem śpiewają już nieliczne ptaki. Najbardziej charakterystycznym gatunkiem, którego można usłyszeć w tym czasie, jest trznadel - dodał Adam Zbyryt.

Jednocześnie biolog zaznaczał, że w wielogatunkowym i wielowiekowym lesie, takim jak Puszcza Białowieska, w tym samym miejscu i momencie potrafi śpiewać kilkanaście gatunków. Ptasi zegar, a więc rozpoczynanie i kończenie śpiewów o różnych porach, daje każdemu z gatunków szansę na bycie usłyszanym - podkreślał. 

Biolog z Uniwersytetu w Białymstoku zwraca uwagę, że wskazówki "ptasiego zegara" regulowane są światłem, a sam zegar ma charakter lokalny. Inne ptaki słychać więc o wybranej godzinie w terenach zurbanizowanych, inne w leśnych, a jeszcze inne na mokradłach. 

W mieście, ale i coraz częściej na terenach rolniczych, kluczowym czynnikiem zakłócającym naturalny ptasi zegar jest światło.

W 2021 r. naukowcy opublikowali artykuł o tym, jak światło ze szklarni wpływa nocą na śpiew ptaków, które gnieżdżą się w okolicznych lasach. Wyniki badań wykazały, że w okresie lęgowym ptaki gniazdujące w lesie w pobliżu emitujących światło szklarni odzywały się w porach innych, niż ptaki w lesie, gdzie światło szklarni nie było obecne. Ptaki z okolic szklarni zaczynały się odzywać wcześniej o świcie i przestawały później o zmierzchu. Najsilniej reagowały kosy i rudziki. 

Nie wszystkie ptaki czekają na świt. Około 25 proc. gatunków zamieszkujących Polskę śpiewa także w nocy. Są to m.in. słowik szary, kukułka, świerszczak, rokitniczka czy pokląskwa. Jest jednak jeden ptak, który faktycznie śpiewa nocą i wokół tego zjawiska od lat krążą legendy, w tym legenda, jak to jeden z królów Polski słuchał jego świergotania. To słowik. Słychać go w majowe noce. 

Ptaki śpiewają nie tylko w celach matrymonialnych. Wydają dźwięki godowe, ale też ostrzegają przed sobą rywali, prezentują się, konkurują o inne, jeszcze wolne samice. Potrafią komunikować o ważnych zjawiskach. Wydają odgłosy kontaktowe - informują inne osobniki o swojej obecności. 

Ale przede wszystkim ptaki śpiewają także dlatego, bo lubią. Dowiedziono, że sam śpiew sprawia samicom ptaków przyjemność - tłumaczy Adam Zbyryt. W czasie popisów potencjalnego partnera w ich mózgach zachodzą reakcje analogiczne do tych, jakie pojawiają się w naszych centralnych ośrodkach nerwowych, kiedy słuchamy muzyki, która się nam podoba.

Na świecie żyje około 4100 gatunków ptaków śpiewających - to niemal połowa wszystkich znanych ptaków. W Polsce, szczególnie wiosną, możemy usłyszeć prawdziwą składankę tych najbardziej znanych. Warto więc, choć raz, wstać przed świtem i posłuchać tego niezwykłego koncertu natury.